Ayak Kangreni | Prof. Dr. Levent OĞUZKURT

Ayak kangreni kısa bilgi

Ayak ya da parmak kangreni bacak damar tıkanmasında en ileri safhadır.
Damar tıkanması nedeniyle ayağın o bölgesine artık hi kan gelmemektedir.
En önemli belirtisi ayak parmakları, topuk ya da ayağın herhangi bir kısmında önce ağrı, morluk ve sonra siyahlaşmadır.
Hastaların çoğunda daha önceden bacak damar tıkanıklığı vardır, bir kısmında ise olay yeni olmuştur.
Çok önemli bir hastalıktır. Parmak, ayak ya da bacağın kesilmesine yol açabilir ve ileri evrede hayatı tehlikeye sokabilir.
Mutlaka yapılması gereken bacak damar tıkanıklığının renkli Doppler ultrason, MR ya da BT anjiyografi ile hemen ortaya konması ve gerekirse ameliyat ya da anjiyo ile bacak damarlarının açılmasıdır.
Damar açılırsa siyahlaşan yani canlılığı tamamen kaybeden dokuların düzelmesi mümkün olmaz, ama hastalığın ilerlemesi durdurulabilir.
Bacak damar tıkanmalarında anjiyo tedavisi günümüzde en sık kullanılan tedavidir.
Eskiden anjiyo ile açılamaz denen bir çok damar tıkanması günümüzde artan tecrübe ve teknolojik yeniliklerle açılabilmektedir.

Ayak ya da parmak kangreni ne zaman oluşur?

Ayak ve parmaklarda gelişen kangren (ya da gangren) hemen her zaman atardamar tıkanmasına bağlıdır. Damar tıkanması dışında da kangren gelişimi olur ancak bu durum seyrektir.
Atardamarlar dokulara kan ile besin ve oksijen getirir. Bu da o dokunun beslenmesini sağlar. Eğer herhangi bir şekilde bu kan dokuya gelmezse kangren oluşur. Bacak kangreni aslında kan akımı azalan ya da tamamen kesilen her dokuda oluşabilir. Burada ana konumuz damar tıkanmasına bağlı gelişen ayak ve parmak kangrenidir.

Ayak kangreni damar tıkanmasına bağlı kanlanması tamamen biten bölgedeki doku canlılığını yitirdiği zaman gelişir. Kangren olan doku kömür gibi siyahlaşır. O dokunun tekrar canlanması mümkün değildir. Ancak henüz morarmış ve siyah renge dönmemiş dokular tedavi ile (anjiyo ya da ameliyatla damarın açılması) tekrar eski haline dönebilir.

Bacak damar tıkanıklığı nasıl kangren oluşturur?

Ayaklarda görülen kangrenin en önemli nedeni bacak atardamarlarında tıkanmadır. Bu tıkanma bazen yavaş yavaş uzun sürede bazen de bir anda oluşur.
Bacak damarında eskiden beri daralma ya da tıkanma varsa bu hastalarda genellikle yürürken baldır kaslarında ağrı oluşur (vitrin hastalığı). İlk dönem şikayetler hafiftir. Tıkanıklık arttıkça ya da ilerledikçe ağrısız yürüme mesafesi kısalır. Eskiden 500 m yürümekle ağrı olurken örneğin 50 ya da 100 m yürümekle ağrı olur. Tıkanıklık ilerlemeye devam ederse sonunda dokulara gelen kan akımı çok daha azalır ve deri dokusu beslenemez olur. Bu durumda önce o bölgede ağrı ve morarma gelişir, Daha sonra doku siyahlaşır, yani tamamen canlılığını kaybeder. Buna kangren oluşumu denir. Kangren o doku (parmak ya da ayak) artık hiç beslenemiyor demektir.

Ayak kangreni çok ileri evre damar tıkanıklığı olan insanlarda görülür. Genellikle ileri yaşta olur. Diğer damarlarda örneğin kalp damarı ya da beyin boyun damarında da tıkanma olabilir. Kangren şeker hastalarında sık görülür.

Ayak kangreni engellenebilir mi?

Ayak ya da parmak kangreninin erken evresinde sadece morarma olabilir. Bu evrede damarın açılması kangren oluşumunu engelleyebilir. Bizim tüm amacımız doku ölümü oluşmadan damarı açmak ve böylece parmak ya da ayak kaybını engellemektir.
Parmaklarda ya da ayakta kangren o bölgenin siyah ya da kömür gibi olmasına yol açar. Burada yapılması gereken doku ölümünün ilerlemesini engellemektir. Bu da sadece damarların ameliyat ya da anjiyo ile açılmasıyla mümkündür.

Bacak kangreninde en önemli faktör erken tanı konması ve damar tıkanıklığının erkenden açılmasıdır. Bacak damarlar tıkanıklığının ilaçlarla açılması mümkün değildir. Tıkanan damar sadece ameliyat ya da anjiyografi yöntemiyle (balon, stent ya da damar tıraşlama) açılabilir.
Son yıllarda anjiyografi ile damar tıkanıklıklarının açılması ameliyata göre daha kolay ve çok daha sık kullanılan bir yöntemdir.
Bacakta damar tıkanıklığı olup olmadığını söylemek çok kolaydır. Tanı için en basit yöntem bacak atardamarlarının renkli Doppler ultrason inceleme ile değerlendirilmesidir. Gerekirse bilgisayarlı tomografi ya da emar (MR) anjiyografi denen kolay anjiyo yöntemleri ile tanı kolaylıkla konabilir.
Ayak kangreni artık dönüşümü olmayan bir süreçtir. Ayağın ya da parmağın siyahlaşan yani kangren olan kısmı ölü dokudur. Bu bölgenin iyileşmesi beklenmez. Ama kangrenin daha da ilerlemesini engellemek gerekir. Sadece morarmış, siyah olmayan dokuların iyileştirilme şansı vardır.
Bir kişide ayak kangreni gelişmişse genellikle diz altındaki küçük damarlar tıkanmıştır. Şeker hastalarında diz altındaki bu damarların tıkanması daha sıktır. O nedenle şeker hastalarında hem ayak yarası ihtimali hem de ayak kangreni gelişme ihtimali daha yüksektir.
Bu damarların anjiyo ile açılma şansı olduğu bilinmeyebilir. Ancak şeker hastalarında oluşan damar tıkanıklıkları daha zor da olsa anjiyo yöntemi ya da ameliyatla açılma şansı vardır.
Damar tıkanıklığının açılması hem yaranın iyileşmesini kolaylaştırır hem de ayakta kangren oluşmasını engelleyebilir.